Dit interview verscheen op 3 juni 2018 in De Zondag:

Abortus moet uit de strafwet

Petra De Sutter (Groen) is de eerste transvrouw in de Belgische politiek. De 54-jarige gynaecologe legt zich vooral toe op ethische thema’s, mensenrechten en gelijke kansen. Vandaag zetelt ze in de Senaat, maar ze droomt van het Europees parlement. Een gesprek over het recht op kinderen, genderinclusieve toiletten en de wraak van de natuur. Petra De Sutter heeft een propvolle agenda. We hebben afspraak om 7 uur in de ochtend in het UZ Gent, waar ze hoofd is van de afdeling Reproductieve Geneeskunde. Ze zetelt daarnaast in de Senaat en de Raad van Europa, een vergadering van 47 landen over mensenrechten, én ze doceert aan de universiteit. Dit najaar doet ze ook een gooi naar de burgemeesterssjerp in haar dorp Horebeke.

“Als ik meer kansen krijg in de politiek, zal ik mijn academisch en klinisch werk afbouwen. Stopzetten? Neen, dat liever niet. Ik ga niet alles wat ik heb opgebouwd in mijn leven, aan de kant schuiven. Ik wil graag een halve dag per week mijn consultaties blijven doen. Ik heb dat nodig. Als gynaecologe help je mensen aan nieuw leven. Iets mooier is er niet. Je kan dat mijn roeping noemen.”

De overbevolking is een probleem voor mens en aarde. Denkt u nooit: wat ik doe, is fout?

(resoluut) Neen. Je kan individueel leed, een onvervulde kinderwens, niet negeren vanuit een collectief probleem. Ik ben ook sterk bezig met family planning. Dàt is de oplossing. Vrouwen in Afrika die vandaag zes kinderen hebben, moeten betere voorlichting en toegang tot anticonceptie krijgen. Ik volg Etienne Vermeersch dat de overbevolking een gróót probleem is, maar zijn gevolgtrekking dat we dan maar beter stoppen met ivf, volg ik niet. Iemand het recht op een kind ontnemen, is discriminatie.

Een jeugdrechter liet vorig jaar vallen dat sommige mensen geen kinderen zouden mogen krijgen als ze niet in staat zijn hun kind op te voeden.

Dat is een moeilijk debat. We moeten dat aangaan, maar met veel schroom. Een kind krijgen, is inderdaad geen mensenrecht. Wij weigeren ook behandelingen als we zeker zijn dat de ouders niet in staat zullen zijn hun kind op te voeden. Maar een overheid kan het recht op een spontane zwangerschap niet beknotten. Gedwongen sterilisatie bijvoorbeeld is een aantasting van de fysieke integriteit. De uitzondering die kan toegelaten worden, is gedwongen contraceptie. Dat kan bijvoorbeeld bij een vrouw die kind na kind moet afstaan aan een instelling.

Kan dat vandaag?

Neen. Ik ben er voorstander van dat de overheid dat kader schept. Maar het moeten wel specialisten zijn die geval per geval beoordelen.

U wil het debat over abortus heropenen. Leg eens uit.

We moeten abortus uit de strafwet halen. Abortus is nog steeds verboden, maar vrouwen worden niet vervolgd als ze aan bepaalde voorwaarden voldoen. Je geeft zo een slecht signaal. Je zegt nog steeds dat die vrouwen fout zijn. Dat kan zorgen voor ingrijpende schuldgevoelens.

Vindt u steun bij andere partijen?

Ten gronde zijn alle partijen het eens met die visie. Maar CD&V en N-VA willen dat alleen doorvoeren binnen een bredere hervorming van de strafwet. Dat betekent dus dat ze het debat niet willen voeren.

Veel academici haken af door die politieke spelletjes. Begrijpt u hen?

Ja. Maar ik begrijp ook het schaakspel. Dat gebeurt in bedrijven en universiteiten ook. Ik kan dus relativeren. Maar dat frustreert wel, ja. Toch voel ik me goed in de politiek. Dat is wellicht omdat ik in de Senaat en de Raad van Europa zetel. In die instellingen kan ik vrijuit debatteren over migratie, identiteit en ethische thema’s zonder partijpolitieke spelletjes. Ik zou het moeilijker vinden om in de Kamer te zitten en mij op één thema te moeten vastpinnen. Abortus moet uit de strafwet. CD&V en N-VA willen dat debat helaas niet voeren.

Wat is uw ambitie volgend jaar?

Ik zou graag naar het Europees parlement gaan. Ik denk dat mijn expertise daar het best tot haar recht zal komen. Maar nu eerst Horebeke. Het lokale niveau is ook belangrijk.

U moet dan wel Bart Staes passeren. Hij was vorige keer lijsttrekker voor Europa.

Bart liet al blijken geen kandidaat te zijn om de lijst nog eens te trekken. Hij zetelt al vier legislaturen. Ik hoop natuurlijk dat we nauw kunnen samenwerken. En misschien halen we deze keer wel twee zetels. Nu, dat debat over de lijstvorming wordt gevoerd door de partijleden.

Is Zuhal Demir (N-VA) een goede staatssecretaris voor Gelijke Kansen?

Zij realiseert wel een en ander. Maar zij moet werken binnen het kader van haar partij. De strijd tegen discriminatie is geen prioriteit daar. Ik vind het spijtig dat ze weigert praktijktesten in te voeren op de arbeids- en woningmarkt. Een groene staatssecretaris zou zeker meer realiseren.

Haar partij krijgt het verwijt holebirechten te gebruiken om de islam aan te vallen. Volgt u dat?

Of dierenrechten. Dat wordt ook gezegd. Ik vrees dat bepaalde N-VA’ers het spel inderdaad strategisch spelen. Ik betreur dat. Als je solidair bent met één minderheid, moet je solidair zijn met àlle minderheden. Anders is dat selectieve solidariteit. Dat zie ik bij sommige N-VA’ers, de voorzitter in de eerste plaats: opkomen voor holebirechten en tegelijk uitspraken doen die kwetsend zijn voor een andere minderheid. Ik kan zoiets niet plaatsen. Ik strijd voor àlle minderheden.

Ons land staat tweede op de Europese regenboogindex over holebi- en transgenderrechten. Wat kan nog beter?

We zijn dit jaar gestegen door de nieuwe transwet. Mensen kunnen nu eenvoudiger hun gender laten veranderen op hun identiteitskaart en de verplichte sterilisatie is geschrapt. Dat was een schending van de mensenrechten. Wat beter kan, is omgaan met interseks. Als na de geboorte het geslacht niet goed zichtbaar is, wachten we beter met een operatie, want vandaag gebeurt het, uitzonderlijk weliswaar, dat er een vergissing wordt gemaakt. We moeten ook harder strijden tegen discriminatie. De dag komt dat mannen zwanger kunnen worden. Maar ik weet niet of vrouwen daar zo gelukkig mee zullen zijn.

Uit onderzoek blijkt dat twintig procent van de Vlaamse LGBT-leerlingen niet naar toilet durft op school.

Dat zegt genoeg, hè. Men is nog steeds bang om verstoten te worden. Ik ken vier transgenders die het voorbije jaar zelfmoord pleegden. De jongste was achttien jaar. (zwijgt even) Ik pleit voor genderinclusieve toiletten. Alle symboliek moet verdwijnen. Ik zie de X als niet meer dan een tussenoplossing. Dat moet wel gepaard gaan met comfort. Vrouwen mogen niet het gevoel krijgen dat ze belaagd kunnen worden.

Sommigen vinden dat debat van de pot gerukt.

(feller) Neen, dat debat is cruciaal. Een toilet of een kleedkamer kunnen gebruiken, is belangrijk voor het zelfbeeld. Wat als een verpleegkundige in transitie naar een apart bureau moet om zich om te kleden? Dat is stigmatiseren.

De dag dat mannen zwanger kunnen worden, wordt dat de ultieme dag voor gendergelijkheid?

Vrouwen worden inderdaad gediscrimineerd door de voortplanting, zeker op de arbeidsmarkt. De dag komt dat mannen zwanger kunnen worden. Ik voorspel dat we binnen twintig jaar de eerste baarmoedertransplantatie doen bij een man. Maar dat zal een groot debat vragen. Ik heb zelf ook ethische twijfels. Ik weet ook niet of vrouwen daar zo gelukkig mee zullen zijn. Ik denk dat zij de zwangerschap gaan claimen als iets van hen. En ze hebben een punt.

De mens gaat steeds harder in tegen de natuur. Zal die zich niet wreken op een dag?

Elke behandeling gaat in tegen de natuur. Anders mag je geen antibiotica meer voorschrijven voor een longontsteking. Vooruitgang is goed. Ik heb één rode lijn: we mogen geen schade berokkenen aan andere mensen, toekomstige generaties en de planeet.

Dit pleidooi verscheen op 17 april in De Standaard en Le Soir:

Volksvertegenwoordigers, rectoren en academici vinden dat de abortuswet na 28 jaar dringend aan een modernisering toe is. Sommige voorwaarden zijn nu achterhaald.

‘Een wanbedrijf tegen de orde der familie en tegen de openbare zedelijkheid.’ Dat is hoe abortus in 2018 wordt omschreven in het Belgische strafwetboek.

Dat klinkt behoorlijk verbazingwekkend, maar het staat er wel degelijk zo. 28 jaar na de wet Lallemand-Michielsens is abortus in België slechts gedeeltelijk gedepenaliseerd. Voor elke betrokken vrouw en het medisch personeel blijven artikelen 350 en 351 van het strafrecht van toepassing als de voorwaarden van de wet van 1990 overtreden zijn. Met gevangenisstraf of boete als mogelijk gevolg.

Medische ingrepen die verband houden met zwangerschapsafbreking, horen niet thuis in het strafwetboek. Sommige voorwaarden zijn bovendien achterhaald en niet toepasbaar. Dat het bijvoorbeeld een arts toekomt om de nood van een vrouw te constateren. Of dat die verplicht geïnformeerd moet worden over de mogelijkheid om haar kind bij de geboorte te laten adopteren. Of de maximale termijn van twaalf weken zwangerschap. De verplichte bedenktijd van zes dagen mag niet worden ingekort na de eerste consultatie, hoe laat die ook in de zwangerschap gebeurt, wat voor een vrouw een race tegen de klok kan betekenen.

Dat elke arts een gewetenskwestie kan inroepen, is echt niet meer van deze tijd

Komt daar nog bij dat elke arts een gewetenskwestie kan inroepen en niet verplicht is om door te verwijzen naar een collega die wel een abortus wil uitvoeren.

Dat is echt niet meer van deze tijd. In de Kamercommissie Justitie zijn de laatste twee jaar zes wetsvoorstellen ingediend, door Défi, PS, Ecolo-Groen, SP.A, Open VLD en PTB-PVDA. Tot vandaag zijn die helaas zonder gevolg gebleven. Er is zelfs geen debat ten gronde gevoerd.

Wat denken de Belgen over abortus?

Hoe moeten we die Belgische specificiteit begrijpen, terwijl deze kwestie in Nederland, Frankrijk en Luxemburg zonder probleem werd geregeld? Betekent dit dat de Belgen nog zouden aarzelen om abortus als een medische ingreep te beschouwen eerder dan als een strafrechtelijke overtreding? Is het dan nog steeds niet aan vrouwen om zelf te beslissen wanneer, hoe en hoeveel kinderen ze willen?

Is er echt zoveel misbruik te vrezen? Over wie gaat het eigenlijk, als het daarover gaat? Is die vrees terecht en wordt die door de meerderheid van de bevolking gedeeld? Wat denken de Belgen echt over abortus in 2018?

Een recente peiling bij 1.000 representatieve respondenten geeft daarop een duidelijk antwoord.

Driekwart van de ondervraagden weet niet dat abortus nog steeds als misdrijf in het strafwetboek staat.

Driekwart van de ondervraagden vindt dat abortus niet als misdrijf moet worden beschouwd, maar als een medische kwestie.

Abortus uit het strafwetboek is de wens van twee derde van de ondervraagden in alle categorieën van de bevolking, volgens geslacht, leeftijd, taal, gewest, opleiding, gezinssamenstelling en godsdienst.

Zestig procent van de ondervraagden denkt dat een veilige en wettelijke abortus weigeren een daad van geweld tegenover de vrouwen betekent.

Voor meer dan drie Belgen op de vier komt de beslissing tot zwangerschapsafbreking de vrouw toe, wat ook de mening van haar omgeving is.

Vrouwenrechten onder druk

In Europa en de wereld staan vrouwenrechten en meer bepaald het recht op abortus duidelijk onder druk. Sommige Europese lidstaten zoals Polen, Hongarije en Italië komen terug op verworven rechten op dit vlak. Maar de resultaten van deze peiling tonen duidelijk aan dat een grote meerderheid van de Belgen abortus uit het strafwetboek wil en een wet verkiest over zwangerschapsafbreking in het kader van de volksgezondheid.

Als volksvertegenwoordigers en professoren van verschillende Nederlandstalige en Franstalige faculteiten geneeskunde en rechten denken we dat het hoog tijd is om rekening te houden met de evolutie van de publieke opinie sinds 1990. Het moment is aangebroken om vrouwen die voor abortus kiezen te steunen met een wet die aan hun behoeften beantwoordt, zonder hindernissen of schuldgevoel.

Ondertekend door: Marc Abramovicz (medische genetica, ULB), Jean-Jacques Amy (em. hoogleraar, VUB), Patricia Barlow (chef van de kliniek, gynaecologie en verloskunde, CHU St Pierre), Georges Bauherz (neuropsychiater, voorzitter van de commissie voor medische ethiek van de IRIS Ziekenhuizen Zuid), Corinne Bouuaert (hoogleraar aan het departement algemene geneeskunde, ULG), Marc Cosyns (UGent/Abortuscentrum Gent), Jan De Maeseneer (em. hoogleraar, Huisartsgeneeskunde en eerstelijnszorg, UGent), Pierrede Maret (pro-rector, ULB), Petra De Sutter (hoogleraar, UGent), Anne Dedry (Groen), Christine Defraigne (Senaatsvoorzitster, MR), Annick Delvigne (gynaecologe CHC, Liège), Yvon Englert (rector, ULB), Philippe Fouchet (voormalig decaan aan de faculteit Psychologie en Educatiewetenschappen, ULB), Nicole Gallus (hoogleraar vakgroep familierecht, centrum voor privaatrecht, ULB), Muriel Gerkens (Ecolo), Susann Heenen-Wolff (hoogleraar psychoanalyse, UCL), Jacqueline Herremans (lid van het comité voor bio-ethiek ), Piet Hoebeke (hoogleraar UGent), Peter in ’t Veld (decaan faculteit geneeskunde en farmacie, VUB), Karin Jiroflée (SP.A), Karine Lalieux (PS), Yves-Henri Leleu (hoogleraar ULB/ULG), Laurent Licata (vicerector ULB), Yves Louis ( secretaris-generaal van de Belgische Vereniging van Artsensyndicaten), Michel Magits (em. hoogleraar, VUB), Olivier Maingain (Défi), Nathalie Massager (hoogleraar aan de faculteit rechten, ULB), Danièle Meulders (hoogleraar, ULB), Caroline Pauwels (rector VUB), Guido Pennings (hoogleraar, UGent), Kristien Roelens (hoogleraar, UGent), Serge Rozenberg (diensthoofd gynaecologie en verloskunde, CHU ST Pierre, ULB-VUB), Annemie Schaus (vicerector, centrum voor publiek recht, ULB), Marco Schetgen (decaan van de faculteit geneeskunde, ULB), Marleen Temmerman (hoogleraar, UGent), Carina Van Cauter (Open VLD), Rik Van de Walle (rector UGent), Marco Van Hees (PTB/PVDA), Dan Van Raemdonck (Franse linguïstiek, ULB), Anne Verougstraete (gynaecologe VUB-ULB), Steven Weyers (hoogleraar UGent).