Dit dossier verscheen op 9 april in Humo.
We worden omringd door chemische stoffen. Ze zitten in de telefoon waarmee u belt en de laptop waarop u werkt. Maar ze zitten ook in de kleren die uw kinderen dragen, in het tapijt waarop ze rondkruipen en in het plastic speelgoed waar uw jongste zo graag op sabbelt. Weten we wel welke invloed al die stoffen hebben op hun nog volop ontwikkelende jonge gestel? En hoeveel kwaad dat kan?
'Het zal gaan zoals met roken: over tien jaar zullen we ons afvragen waarom een verbod op schadelijke plastics zo lang op zich heeft laten wachten'
Professor Greet Schoeters:
‘Zwangere vrouwen: let op met parfums en cosmetica’
Het Franse weekblad L’Obs deed enkele jaren geleden een interessant experiment. Het liet haarstalen van 63 kinderen tussen 0 en 12 jaar in een labo onderzoeken om te zien welke chemische stoffen erin terug te vinden waren. De resultaten waren shockerend. Bij alle kinderen, of ze nu in het centrum van Parijs woonden of in een groene voorstad, werden chemische stoffen in het haar aangetroffen. Van de 69 stoffen waarop werd getest, werden er gemiddeld 20 in de stalen gevonden. Het ging vooral om pesticiden waarvan sommige al jaren verboden waren. Eén van de stoffen die werd aangetroffen, was een organische verbinding die onder andere in Agent Orange zat, het beruchte ontbladeringsmiddel dat door het Amerikaanse leger in de Vietnamoorlog werd gebruikt en daar een halve eeuw later nog altijd voor grote gezondheidsproblemen zorgt. Of het bij ons enkele jaren later beter is gesteld, leggen we voor aan Greet Schoeters, hoogleraar milieu en gezondheid aan de Universiteit Antwerpen. Professor Schoeters is coördinator van het monitoringsprogramma dat in 2002 na een aantal voedselschandalen – herinner u de dioxine-crisis – door de Vlaamse overheid werd opgestart. De bedoeling van het programma is de blootstelling van de bevolking aan chemische stoffen in kaart te brengen en de overheid aanbevelingen te doen. Greet Schoeters «We meten bij drie leeftijdsgroepen – moeders met pasgeboren kinderen, jongeren en volwassenen – de aanwezigheid van een vijftigtal schadelijke stoffen in urine, bloed, haarstalen en moedermelk. Er zijn ongeveer 150.000 chemische stoffen geregistreerd, dus we moeten een keuze maken en controleren op stoffen waarvan we weten dat ze kankerverwekkend of toxisch zijn. In het begin keken we vooral naar zware metalen als lood, cadmium en arsenicum. Daarna richtten we ons op moeilijk afbreekbare stoffen als dioxines en pcb’s. Omdat we daar inmiddels een vrij goed beeld van hebben, concentreren we ons tegenwoordig op nieuwere stoffen zoals vlamvertragers, weekmakers en bepaalde pesticiden.»
HUMO Vinden jullie van die stoffen ook iets terug?
Schoeters «De stoffen op onze lijst treffen we meestal bij iedereen aan. Al is dat geen reden tot paniek. Doordat de technieken steeds beter worden, kunnen we steeds lagere concentraties meten. De vraag is of het ook om gevaarlijke concentraties gaat.»
HUMO En wat is het antwoord?
Schoeters «We zien een verband tussen de aanwezigheid van sommige stoffen, zoals bepaalde perfluorderivaten en een hoger risico op een te laag geboortegewicht. Het zijn zwakke verbanden, maar we kunnen ze wel meten in een beperkte steekproef van enkele honderden mensen. Die paar grammen verschil in het geboortegewicht zijn niet alarmerend voor die baby’s, maar het zou beter zijn als er géén verschil was. »Perfluorderivaten worden onder meer gebruikt om kledij water- en vlekafstotend te maken. Maar ze zitten ook in verpakkingsmateriaal. Veel van die stoffen komen in zeer veel producten voor, waardoor ze op verschillende manieren in ons lichaam terechtkomen: via onze voeding, cosmetica, contact met textiel… Sommige van die stoffen kunnen op fijnstofdeeltjes in de lucht plakken waardoor we ze soms inademen.»
HUMO Er valt dus niet aan te ontsnappen?
Schoeters «Die stoffen zitten in producten die we dagelijks gebruiken. Na consumptie belanden ze op de afvalberg en zo komen ze in de bodem, het water en de lucht terecht. Gelukkig breken veel van die stoffen snel af. Eenmaal ze door je lichaam zijn afgescheiden, ben je ervan verlost. Het probleem is dat die stoffen zó alomtegenwoordig zijn dat we er voortdurend mee in contact komen. Waardoor ze toch weer een grote impact kunnen hebben op de gezondheid. »Perfluorverbindingen en oudere stoffen als pcb’s en dioxines breken heel moeilijk af, waardoor ze jaren, zelfs tientallen jaren, in het milieu blijven. We vinden in stalen die we vandaag nemen nog altijd DDT, hoewel dat al jaren verboden is. Ook zware metalen als cadmium en lood blijven circuleren. Sommige stoffen krijgen we gewoon niet weg uit het milieu. En bijgevolg blijven we ze in ons lichaam opnemen.»
HUMO Wat vooral slecht nieuws lijkt voor baby’s en jonge kinderen, want die zouden er veel gevoeliger voor zijn dan volwassenen.
Schoeters «Dat klopt. Hun ontgiftingssysteem is nog niet volledig ontwikkeld. Ze kunnen chemicaliën moeilijker uitscheiden, waardoor ze sneller stoffen opstapelen en de impact op hun gezondheid veel groter is. »Jonge kinderen lopen op allerlei vlakken een groter risico. Ze ademen sneller dan volwassenen, zodat ze via de lucht meer ongezonde stoffen binnenkrijgen. Ze kruipen ook rond op de grond, waar vaak vervuild stof ligt, en steken voorwerpen in hun mond.»
HUMO Welke schadelijke effecten kunnen die chemische stoffen zoal hebben?
Schoeters «Sommige stoffen zijn kankerverwekkend. Andere hebben effecten op hun motorische vaardigheden, spraakontwikkeling of leergedrag. Ze hebben ook een invloed op de ontwikkeling van astma en allerlei allergieën. »Voor oudere stoffen als dioxines en pcb’s is dat vrij goed bestudeerd. Veel van die stoffen zijn jaren geleden verboden. Ze zitten nog altijd in het milieu, maar we zien de concentraties jaar na jaar wel dalen. Ook in de mens. Dat gaat dus de goeie kant uit. Waar we ons wel zorgen over maken, zijn de nieuwere stoffen. We weten vaak nog niet veel over de toxiciteit en de gevaren.»
HUMO Hoe komt dat?
Schoeters «Er worden veel nieuwe stoffen op de markt gebracht, en vaak ook zeer snel. Als bepaalde vlamvertragers of weekmakers verboden worden, komt de industrie meteen met een aantal alternatieven op de proppen. Het is ook niet zo moeilijk: vaak moet je maar hier en daar een kleine molecule veranderen om een nieuwe stof te krijgen. Het is onmogelijk om al die nieuwe stoffen in kaart te brengen. Laat staan dat we weten welke eigenschappen ze hebben.»
HUMO Als we het goed begrijpen, zijn er dus veel stoffen in omloop waarvan we niet eens weten hoe schadelijk ze juist zijn?
Schoeters «Dat klopt. Producenten zijn alleen verplicht om informatie over de schadelijkheid van stoffen te verzamelen en vrij te geven vanaf een bepaalde productiehoeveelheid. Over de meeste stoffen weten we dus heel weinig.» 'Jonge kinderen kruipen op de grond waarop vervuild stof ligt en steken voorwerpen in hun mond. Ze lopen op alle vlakken meer risico''
HUMO Is dat niet verontrustend?
Schoeters «Het zou inderdaad beter zijn om eerst te testen of nieuwe stoffen wel veilig zijn, maar zo werkt het momenteel niet.»
HUMO Stelt niemand zich daar vragen bij?
Schoeters «Toch wel. Maar het heeft te maken met traditie, met de manier waarop het vroeger ging. We zitten ook met een hele erfenis uit het verleden. We hebben nu in Europa het REACH-programma, een systeem voor de registratie, evaluatie en regulering van chemische stoffen. Dat moet ervoor zorgen dat alleen veilige stoffen Europa nog binnen mogen. Maar ook dat programma heeft een grote achterstand. Vaak blijken stoffen nog niet in het systeem te zitten. En over stoffen die wel geregistreerd zijn, is er dikwijls weinig informatie beschikbaar. Op dit moment worden vooral computermodellen gebruikt om na te gaan welke nieuwe stoffen potentieel schadelijk zijn en welke niet.»
HUMO Dat lijkt geen ideale situatie.
Schoeters «Dat is het ook niet. Men probeert wel iets te veranderen, maar dat moet via wetgeving en dat gaat nu eenmaal traag. Terwijl het ontwikkelen van nieuwe producten wél heel snel gaat. Sommige producten zijn ongetwijfeld heel interessant, maar de ontwikkelaars staan er soms te weinig bij stil dat ze ook gevaarlijk kunnen zijn. Het zou niet slecht zijn mocht de sector op dat vlak wat meer samenwerken met ons.»
HUMO Zijn al die chemicaliën waar we dagelijks mee in aanraking komen nu een probleem voor kinderen? Of valt het allemaal wel mee?
Schoeters «Ik zou zwangere vrouwen en mensen met kleine kinderen in elk geval aanraden om alert te zijn. Zwangere vrouwen vermijden bijvoorbeeld best het gebruik van parfums en cosmeticaproducten met hormoonverstoorders. Kies voor biologische voeding. Vermijd voeding die in plastic is verpakt. Probeer complexe chemische producten zoveel mogelijk te vermijden en ga voor natuurlijke en eenvoudige producten. Er zijn al veel verzorgingsproducten te vinden die geen parabenen bevatten. 'Professor Schoeters:'Van de meeste stoffen die op de markt zijn, weten we heel weinig over hoe schadelijk ze zijn.'' »Werk ook zo weinig mogelijk met pesticiden. Hang je woning niet vol luchtverfrissers. En hou je huis proper. Neem regelmatig met nat op, zodat er niet te veel stof ligt. En verlucht regelmatig eens goed. »Verder laat je je best gewoon door je gezond verstand leiden. Van zeer goedkope plastics of kledij die een sterke chemische geur verspreiden, kan je wel raden dat ze veel chemische stoffen bevatten.»
HUMO Men raadt ook weleens aan om nieuwe kleren altijd een keer te wassen voor je ze aantrekt.
Schoeters «Het is zeker geen slecht idee om ze eerst eens in de wasmachine te stoppen, zo spoelt het water die stoffen weg.»
HUMO De boodschap lijkt dat we zelf ook heel wat kunnen doen.
Schoeters «De levenswijze van een gezin heeft een belangrijke invloed op de schadelijke stoffen waaraan kinderen worden blootgesteld. Als er bij de moeder hogere waarden van bepaalde stoffen worden vastgesteld, blijkt dat bij hun kinderen ook het geval. We gaan nu uitzoeken hoe je met een gezonde ecologische levensstijl de blootstelling aan chemische stoffen zo laag mogelijk kunt houden. We hebben het dan over het gebruik van biovoeding, het zelf kweken van voedsel en het gebruik van gezonde materialen in huis. »Laten we voorts ook niet vergeten dat we ook veel plezier beleven aan chemische stoffen. Het is goed dat er vlamvertragers in onze gordijnen en onze tapijten zitten, zodat ons huis niet meteen afbrandt. Ik ben dus zeker niet tegen. Maar men zou wel producten moeten maken die minder schadelijke stoffen bevatten en veilig zijn, zeker voor kinderen. Met een beetje creativiteit lijkt me dat perfect mogelijk.»
Professor Petra De Sutter: ‘Een verbod op plastic wordt net zo gewoon als een verbod op tabak’
Een klasse chemische stoffen die volgens steeds meer wetenschappers liefst zo snel mogelijk verboden wordt of op z’n minst streng gereglementeerd, zijn de hormoonverstoorders. Zoals de naam al aangeeft, grijpen die stoffen in op het delicate hormonale systeem. Dat kan vooral bij ongeborenen, baby’s en jonge kinderen een hele reeks schadelijke gevolgen hebben. Professor Petra De Sutter volgt het dossier al dertig jaar, als afdelingshoofd reproductieve geneeskunde van het UZ in Gent en sinds enkele jaren ook als senator voor Groen. Zij was samen met CD&V-collega Cindy Franssen ook één van de drijvende krachten achter een lijvig verslag over hormoonverstorende stoffen dat recent in de Senaat werd voorgesteld. Als alle aanbevelingen uit het rapport in wetgeving gegoten raken, wordt ons land op vlak van het inperken van hormoonverstoorders een voortrekker in Europa. Gebeurt ook niet alle dagen! 'Professor De Sutter:'In de infuus-slangetjes waarmee prematuurtjes worden gevoed, zitten ftalaten. Het lijkt toch niet slim schadelijke stoffen rechtstreeks in hun bloed te brengen?''
HUMO Wat is er zo kwalijk aan die hormoonverstoorders?
Petra De Sutter «Hormonen zijn stofjes die in het bloed circuleren en overal in het lichaam effecten hebben. Dat gebeurt via receptoren, een soort sleutelgaten op de cellen. Het hormoon is dan de sleutel, en overal waar in onze cellen een geschikt sleutelgat aanwezig is, zal het hormoon een effect uitoefenen. »Hormoonverstoorders bootsen onze hormonen na. Ze passen ook in die sleutelgaten op de cellen, waardoor ze net als hormonen deuren kunnen openen of het sleutelgat kunnen blokkeren. Op die manier sturen ze de natuurlijke werking van onze hormonen in de war.»
HUMO Vanaf welke dosis hebben hormoonverstoorders een effect?
De Sutter «Er is geen duidelijk verband tussen de dosis en het effect. Erg vervelend. Bij giftige stoffen is er altijd een drempel waaronder een stof onschadelijk is, maar voor hormoonverstoorders gaat dat principe niet op. Meer nog: soms werkt het zelfs omgekeerd. Het kan dat hormoonverstoorders in lagere dosissen schadelijkere effecten hebben dan in hogere dosissen. Daarnaast kunnen ze ook een versterkend effect hebben op elkaar. »Er zijn heel véél hormoonverstoorders. Van ongeveer 800 stoffen is bekend of wordt vermoed dat ze een hormoonverstorend effect hebben. Maar er zijn misschien wel duizenden stoffen waarvan we het nog niet weten. Wat die combinaties van stoffen – of cocktails, zoals we dat noemen – in ons lichaam aanrichten, is heel lastig te achterhalen. Dat is verontrustend.»
HUMO Over welke stoffen gaat het?
De Sutter «Bekende hormoonverstoorders zijn DDT, dioxines en pcb’s. Die stoffen zijn al verboden of sterk aan banden gelegd. Maar hormoonverstoorders zitten ook in vlamvertragers en in weekmakers. Weekmakers worden gebruikt om plastic soepel en elastisch te maken: we komen er dus voortdurend mee in aanraking. »De meestvoorkomende en ook meest besproken hormoonverstoorder is Bisfenol A, een stof waarvan we zeker weten dat ze schadelijke effecten heeft. Het is op het eind van de jaren 50 opgepikt door de industrie. Het werd aan polycarbonaten toegevoegd, het materiaal waarvan onder meer cd’s, dvd’s, mobiele telefoons, drinkflessen en verpakkingen voor voedingsmiddelen worden gemaakt. Meer dan veertig jaar lang is die stof ongemerkt in allerlei plastics gebruikt. Pas op het einde van de 20ste eeuw is men er zich vragen over beginnen te stellen. »Kankeronderzoekers die borstkankercellen lieten groeien in plastic petriplaatjes merkten dat hun cellen dubbel zo snel groeiden. Ze begrepen niet hoe dat kwam, tot ze bedachten dat het misschien te maken had met het plastic waarvan de petriplaatjes waren gemaakt.»
HUMO Een belangrijk doelwit van Bisfenol A zijn blijkbaar de geslachtsorganen.
De Sutter «Bisfenol A imiteert de werking van het vrouwelijke geslachtshormoon oestrogeen, en dat kan de natuurlijke ontwikkeling van de geslachtsorganen verstoren en allerlei afwijkingen veroorzaken. Men weet bijvoorbeeld dat vissen van geslacht veranderen door het oestrogeen in het water. Dertig jaar geleden al stelde men in de Grote Meren in de Verenigde Staten plots een grote daling in het visbestand vast. Dat kwam omdat die vissen ineens allemaal vrouwelijk werden en ze zich niet meer konden voortplanten. Oestrogeen is ook verantwoordelijk voor afwijkingen van de geslachtsdelen bij reptielen en amfibieën. Door naar het dierenrijk te kijken, hebben we begrepen dat de gezondheidseffecten het grootst zijn op het moment dat het organisme zich nog volop aan het ontwikkelen is. Voor de mens betekent dat concreet dat ongeborenen en kleine kinderen het gevoeligst zijn voor schade. Daarom pleiten we samen met de Gezinsbond voor de kindnorm: we moeten ervoor zorgen dat er geen effecten zijn bij pasgeborenen of foetussen.»
HUMO Zijn er nog kwalijke gevolgen?
De Sutter «Jazeker. Het gaat niet alleen om onvruchtbaarheid, maar ook over allergieën, kanker, schildklierstoornissen en zelfs een daling van het IQ. Het gemiddelde IQ was de laatste honderd jaar gestegen door beter onderwijs, betere voeding en een betere gezondheidszorg, maar het is nu opnieuw aan het dalen. Volgens de WHO hangt een verstoring van het schildklierhormoon tijdens de zwangerschap waarschijnlijk samen met een stijging van het aantal gevallen van autisme, ADHD, cognitieve stoornissen en een daling van de gemiddelde intelligentie.» 'Professor De Sutter:'Bisfenol A wordt al sinds de jaren 50 aan plastic toegevoegd en zit in dvd's, gsm's en drinkflessen. Pas nu stelt men zich vragen over het product.''
HUMO Hoe langdurig zijn die effecten?
De Sutter «Ze zijn onomkeerbaar. Ze worden bovendien overgedragen op de volgende generaties. Als een vrouwelijke foetus in de baarmoeder zit, maakt die al eicellen aan waaruit haar eigen kinderen zullen voortkomen. De schadelijke effecten gaan dus twee generaties ver. Het is duidelijk dat het vijf voor twaalf is, en dat we paal en perk moeten stellen aan het gebruik van die stoffen.»
HUMO Waarin zitten die stoffen zoal?
De Sutter «In allerlei plastics, kleding, computers en telefoons, cosmetica en parfums, zalfjes en verzorgingsproducten die we op onze huid smeren… Om nog een frappant voorbeeld te geven: ftalaten, die als weekmaker worden gebruikt, zitten ook in de infuusslangetjes waar prematuurtjes op de afdeling neonatologie maandenlang door gevoed worden. Het lijkt toch niet slim om bij die prematuurtjes, voor wie wij zo hard ons best doen, schadelijke stoffen rechtstreeks in het bloed te brengen?»
HUMO De chemische industrie voert graag aan dat er vooralsnog weinig hard bewijs is voor de schadelijke effecten van hormoonverstoorders
De Sutter «Dat klopt. Maar zo’n rechtstreeks verband bewijzen, is haast onbegonnen werk. Bisfenol A wordt bijvoorbeeld gelinkt aan borstkanker. Bewijs maar eens dat iemand borstkanker heeft gekregen door de aanwezigheid van Bisfenol A in het milieu. »Maar, ondertussen zijn er duizenden studies, en die wijzen allemaal in dezelfde richting. Mijn vakgebied is fertiliteit en ik krijg patiënten over de vloer die mij vragen waarom hun eicellen of zaadcellen slecht zijn. Wel, in die studies kan je lezen dat er rechtstreekse negatieve effecten zijn van Bisfenol A op menselijke eicellen. Ik viel bijna van mijn stoel toen tijdens de hoorzittingen in de Senaat vertegenwoordigers van de plasticindustrie kwamen vertellen dat er geen enkele studie is die negatieve effecten van Bisfenol A bij de mens aantoont. Als wetenschapper en als arts vind ik het zeer erg dat men zulke uitspraken durft te doen.»
HUMO Een argument van de plasticsector is dat dierproeven niet noodzakelijk iets zeggen over de effecten bij de mens.
De Sutter «Talloze geneesmiddelen worden eerst op muizen getest voor ze op mensen worden toegepast. Dus dán kan het wel. Dat noem ik meten met twee maten en gewichten.
»Nu, ik ben ervan overtuigd dat het ook zal gaan zoals met roken en met asbest: over pakweg een jaar of tien zal Bisfenol A overal verboden zijn en zal men zich afvragen waarom het zo lang geduurd heeft.»
HUMO Goeie vraag: waarom heeft het eigenlijk zo lang geduurd?
De Sutter «De plasticlobby draait op volle toeren, omdat er grote economische belangen op het spel staan. Als er weer eens een studie verschijnt die de schadelijke effecten van hormoonverstoorders aantoont, bestelt de industrie meteen tegenstudies bij wetenschappers die dik worden betaald voor hun diensten. Zo probeert men twijfel te zaaien en tijd te rekken. Bij tabak en asbest was het net zo. We hebben het recent nog gezien bij de discussie rond het al dan niet verbieden van glyfosaat, het omstreden pesticide van Monsanto. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie is dat product mogelijk kankerverwekkend. Maar specialisten van de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid spraken dat tegen. Ze bleken zich te baseren op ongepubliceerde studies van Monsanto zelf. Je kunt je dus ernstige vragen stellen bij de onafhankelijkheid van sommige wetenschappers die de Europese Commissie adviseren. »Men schermt ook altijd met de grote economische schade die een verbod op hormoonverstoorders zal veroorzaken. Wat men daarbij vergeet, is dat hormoonverstoorders ons ook veel geld kósten. Volgens een Amerikaans rapport kost de blootstelling aan hormoonverstorende stoffen de EU jaarlijks liefst 157 miljard euro. Daar kunnen de industriële belangen niet tegenop.»
HUMO In oktober vorig jaar kwam de Europese Commissie eindelijk met een plan waarin de grenswaarden voor hormoonverstoorders werden vastgelegd. Het voorstel werd door een meerderheid van de Europarlementsleden weggestemd, omdat het te veel toegevingen aan de industrie bevatte.
De Sutter «De Europese Commissie heeft inderdaad duidelijk rekening gehouden met economische overwegingen. Het plan is nog verre van perfect, maar er zijn nu tenminste toch al criteria. In Amerika zijn die er bijvoorbeeld niet. In Europa is er al voor honderden stoffen een verbod op het gebruik in cosmetica. In de Verenigde Staten voor acht stoffen.
»In Europa heeft het voorzorgsprincipe altijd gespeeld. De industrie verwijt de wetenschap vaak dat ze niet voldoende kan aantonen dat een product gevaarlijk is. Het beste zou zijn om de bewijslast gewoon om te keren en de industrie te laten aantonen dat een stof wél veilig is. Dan ligt de bal in hun kamp, en weten ze meteen hoe moeilijk dat is. Het zou alvast beter zijn dan de Amerikaanse visie, waarbij een product op de markt wordt gebracht en het verboden wordt als twintig jaar later blijkt dat het kankerverwekkend is. Dan ben je eigenlijk aan het spelen met de volksgezondheid.
»De gulden middenweg is misschien nog de meest haalbare: voor de meest kwetsbare groepen – met name jonge kinderen en zwangere vrouwen – moeten we een nultolerantie hanteren. En verder moeten we uitgaan van het voorzorgsprincipe en bij het minste risico voor de gezondheid ingrijpen. Ook al is het Europese plan verre van perfect, het is wel een basis waarmee te werken valt.» 'Professor De Sutter:'Van ongeveer 800 stoffen is bekend dat ze onze hormonen verstoren. Maar er zijn er misschien nog duizenden andere.''
HUMO Ook in ons land beweegt er één en ander. Het rapport dat jullie in de Senaat voorstelden, werd meteen goedgekeurd.
De Sutter «Ik ben zeer blij met dat rapport. Vooral ook omdat alle politieke partijen op dezelfde lijn zitten. Het document kan als basis dienen tot verder wetgevend werk in de Kamer. Ik hoop dat België het voortouw neemt en het voorbeeld volgt van Denemarken, Frankrijk en andere landen die zelf strengere wetgeving hebben ingevoerd dan de Europese.»
HUMO Eén van de 72 aanbevelingen in jullie rapport is een duidelijke labeling. De industrie moet duidelijk aangeven wat er allemaal in hun producten zit, zodat consumenten beter weten wat ze kopen.
De Sutter «De consument moet de keuze hebben om bepaalde producten niet te kopen, omdat ze te veel schadelijke stoffen bevatten. Als bepaalde producten dan massaal worden vermeden, zal de industrie wel verplicht zijn om zich aan te passen. We moeten er dan wel voor zorgen dat de gezondere alternatieven niet duurder zijn. De goedkoopste producten zijn nu vaak de ongezondste.»
HUMO Hoeveel zorgen moeten we ons maken over wat in het milieu rondwaart?
De Sutter «Véél. Pcb’s zijn al twintig jaar verboden, maar schroef de transformator van een oude radio open en je wordt eraan blootgesteld. En omdat schadelijke stoffen zich via water, lucht en neerslag verspreiden, zitten ze in het hele ecosysteem. Hoewel het gebruik van DDT al jaren aan banden is gelegd, vinden we er nu nog sporen van terug in het vet van pinguïns op de Zuidpool. Zo diep zijn die stoffen in het milieu en in de voedselketen doorgedrongen. »Het zal nog zeer lang duren voor we ervan verlost zijn. Asbest is nog zo’n verhaal: veel gebouwen zitten nog vol asbest. Het kost een bom geld om die allemaal te ontmantelen, maar we zullen het toch moeten doen. Er komt misschien wel een dag dat we op dezelfde manier plastics moeten aanpakken. Het probleem is immens, maar dat betekent niet dat we ons erbij moeten neerleggen en maar naar Mars moeten verhuizen. Want dat heb ik ook al gehoord: ‘De wereld is om zeep, maar dat is niet erg; we beginnen wel opnieuw op Mars (lacht). ’ 'De plasticlobby draait op volle toeren. Als er een kwalijke studie verschijnt, bestelt ze een studie die het tegendeel bewijst'' »Nee, we zitten ermee en we zullen er een oplossing voor moeten bedenken. Da’s de prijs die we betalen voor de lichtzinnigheid waarmee we ooit met bepaalde stoffen zijn omgesprongen. Het moet ons aansporen in de toekomst voorzichtiger te zijn. We moeten de kortetermijnwinsten en economische belangen inruilen voor een langetermijnvisie die gaat over gezondheid van de volgende generaties en zelfs de planeet. Ik ben, voor het eerst, voorzichtig optimistisch. Ik heb het gevoel dat iedereen, ook de Europese Commissie en de industrie, goed beseft dat Bisfenol A een aflopend verhaal is, en dat men alleen nog wat tijd nodig heeft om naar alternatieven over te schakelen. We zijn er nog lang niet, maar we zijn op de goeie weg.»
